Een grondwetswijziging die de overgang zou betekenen van een parlementaire democratie naar een presidentieel systeem en een machtsoverdracht naar de president: dat is de inzet van het referendum dat op 16 april in Turkije gehouden wordt. Vlamingen met de Turkse nationaliteit kunnen nu al hun stem uitbrengen in ons land. In de aanloop van dit referendum wenst PEN Vlaanderen samen met PEN internationaal haar diepe bezorgdheid te uiten over het gebrek aan persvrijheid en vrijheid van meningsuiting in Turkije, een probleem dat het voorbije jaar dramatisch is toegenomen.
De gewelddadige gebeurtenissen tijdens de couppoging in juli 2016 in Turkije betekenden een groot trauma voor de Turkse bevolking. PEN Vlaanderen en PEN Internationaal erkennen dit en erkennen ook dat de Turkse overheid het recht en de verantwoordelijkheid heeft om uit te zoeken wie medeplichtig was aan deze gebeurtenissen en deze personen te berechten.
De Turkse overheid maakt echter misbruik van de noodtoestand om het recht op vrije meningsuiting en het recht op persvrijheid drastisch in te perken. Ze legt kritiek het zwijgen op en maakt een publiek debat met een diversiteit aan gezichtspunten, perspectieven en opinies, zo goed als onmogelijk.
Volgens de meest recente cijfers waarover PEN beschikt zijn sinds het begin van de noodtoestand 180 nieuwsredacties bij presidentieel decreet gesloten. Meer dan 150 schrijvers en journalisten zijn gearresteerd, wat Turkije tot het land maakt met het grootste aantal gevangen journalisten ter wereld. Duizenden academici werden opgesloten. De scholingsgraad in de Turkse gevangenissen is op dit moment een stuk hoger dan die van de totale bevolking.
In de aanloop van het cruciale referendum van 16 april schroefde de Turkse overheid de acties om kritiek de kop in te drukken nog verder op. Meerdere leden van de Koerdisch gezinde oppositiepartij HDP werden gearresteerd op beschuldiging van terrorisme. In februari kregen meer dan 4400 ambtenaren, waaronder opnieuw honderden academici en tegenstanders van de grondwetsherziening, hun ontslag. Aanhangers van de Neen-stem worden door de Turkse autoriteiten gebrandmerkt als verraders en coupplegers, wat bijdraagt tot een algemeen klimaat van achterdocht en angst.
Internationale standaarden omtrent verkiezingen benadrukken dat net in verkiezingstijden het nog belangrijker is dat de vrijheid van meningsuiting en de vrijheid om te informeren en opinies te verwoorden worden gegarandeerd. In de aanloop van de verkiezingen zou de algemene atmosfeer er een moeten zijn van respect voor de mensenrechten en voor de fundamentele vrijheden. Afwezigheid van intimidaties en dreigementen is daarbij cruciaal.
Als de kiezer niet geïnformeerd is, kunnen verkiezingen onmogelijk de correcte weerspiegeling zijn van de wil van het volk. De Turkse overheid dient daarom in de aanloop van het referendum gelijke uitzendrechten te garanderen voor alle partijen. Ze dient toe te staan dat alle informatie met betrekking tot het referendum maximaal verspreid wordt, zodat de Turkse kiezer goed geïnformeerd zijn stem kan uitbrengen.
Verder is het van groot belang dat de Turkse overheid een eind maakt aan het klimaat van verdachtmakingen en angst, door iedereen vrij te laten die in de gevangenis zit enkel omdat hij of zij gebruik maakte van het recht op vrije meningsuiting. Het is belangrijk dat de Turkse overheid stopt met het vervolgen en opsluiten van journalisten enkel en alleen omwille van hun journalistieke activiteiten. Het is belangrijk dat ze zich niet meer mengt in de beslissingen van onafhankelijke nieuwsorganisaties, hen niet meer onder druk zet om de redactionele koers aan te passen of journalisten of redacteurs te ontslaan. Het is belangrijk dat de Turkse overheid ophoudt kritische nieuwsmedia onder druk te zetten en te bedreigen.
Ten slotte is het van belang dat de Turkse overheid zo snel mogelijk maatregelen die in tegenspraak zijn met de fundamentele rechten van de mens terugschroeft.
PEN Vlaanderen vraagt aan premier Louis Michel, aan minister van buitenlandse zaken Didier Reynders en aan iedereen die in relatie staat tot de Turkse overheid om erop aan te dringen dat er een grondige en snelle beleidsverandering komt met betrekking tot persvrijheid en de vrijheid van meningsuiting in Turkije. Dat een open publiek debat opnieuw mogelijk wordt in de aanloop van het Turkse referendum is niet een zaak van Turkije alleen. Het is een belangrijke testcase voor de kracht en de weerbaarheid van de democratische principes overal ter wereld en zeker in Europa dat deze principes hoog in het vaandel voert.
PEN Vlaanderen zal mede hierom de situatie in Turkije op de voet volgen en de komende maanden hieromtrent campagne voeren.
Joke Van Leeuwen, voorzitter PEN Vlaanderen
Isabelle Rossaert, vice-voorzitter PEN Vlaanderen
Namens het hele bestuur van PEN Vlaanderen