Vrijdag schreven Benno Barnard en Geert van Istendael een open brief aan PEN-voorzitter Joke Van Leeuwen.

Vandaag publiceert De Morgen het antwoord van onze voorzitter Joke Van Leeuwen.

Geachte erevoorzitter van PEN Vlaanderen, geacht PEN-lid,

Beste Benno Barnard en Geert van Istendael,

Wij zijn van dezelfde generatie. Toen we geboren werden, waren onze moeders nog voor de wet handelingsonbekwaam. Jullie lazen als jongens misschien niet wat ik las als voorlichting: dat alleen mannen echt volwassen waren, en vrouwen van hen afhankelijk. En er werd niet letterlijk, maar wel schriftelijk aan clitoridectomie gedaan.

Er is heel veel ten goede veranderd, maar we zijn er nog niet. Intussen wordt de westerse waarde van de gelijkheid tussen man en vrouw uitgedragen alsof die vanzelfsprekend is voor onze maatschappij, ook al zijn er nog steeds veel vrouwen en meisjes die fysieke agressie van mannen ervaren, zoals ik toen ik veertien was, en later weer. En hoe lang is het geleden dat die vrouwen en meisjes mede schuldig werden bevonden, vanwege hun kleding?

Begrip zoeken

Maar goed, paternalisme en vrouwenonderdrukking, waarvan jullie suggereren dat wij die ondersteunen, dat is natuurlijk niet waar het voor PEN Vlaanderen over gaat. Laten we teruggaan naar de bron: het verzoek van het Goethe Instituut in Washington om internationaal mee te doen aan een artistiek project over ‘the value of privacy’ met als doel ‘to promote cultural understanding’.

Via de KVS deed Rachida Lamrabet daar als auteur aan mee. De bedoeling is dus ‘understanding’, begrip zoeken, dialoog, met elkaar in contact zijn en de artistieke mogelijkheden benutten om die dialoog op te roepen. Rachida heeft zelf gezegd: “Wat ik al dan niet aangenaam vind is gelukkig niet de maat der dingen”. Ze pleitte niet voor de boerka, maar stelde vragen over een juridisch verbod, met gevangenschap, vanwege kleding, ze riep ook vragen op over religie, en over verboden, over wat kleding met vrouwen te maken heeft als het gaat om de regels van mannen. “Gij onzichtbare bespieders”, laat ze de vrouw in het filmpje zeggen, “dames en heren, makers van onmogelijke kledingregels. Gij die wetten maakt om mij in kaart te brengen en onder controle te houden”.

Vergelijk het met de vragen die Margot Vanderstraeten verweeft in haar boek Mazzel Tov over de (modern-)orthodox-joodse religie en de rol van de vrouwen erin. Lamrabet heeft het ook over het ‘in hokjes stoppen’, ze neemt de gangbare controledrang op de korrel. En in een interview spreekt ze de vrees uit dat haar kinderen “eeuwig ‘de anderen’ blijven”. Ik snap dat. Het is een halve eeuw geleden dat ik in Brussel op een Vlaamse school zat, ik kom maar uit een buurlandje, en ook nu blijf ik op tijd en stond die hardnekkigheid ondervinden.

Wat we doen is opkomen voor het recht een filmpje te maken om een dialoog aan te zwengelen, en tegen een reactie waarbij iemand haar werk verliest vanwege dat wat ze in een artistiek project vormgeeft. En we moeten ons toch echt de vraag stellen, waar jullie al een antwoord op weten, of er echt niet met twee maten wordt gemeten. Ik citeer Walter Zinzen in Zeno: “(…) sommige mensen mogen de zaken blijkbaar benoemen en anderen niet”.

En natuurlijk is PEN heus volop bezig met de vreselijke dingen die schrijvers, dichters, bloggers en anderen elders in de wereld overkomen. We houden de vinger voortdurend aan de pols, schrijven brieven, geven er aandacht aan, stonden 23 mei jongstleden voor de Saudische ambassade in Brussel, zijn volop bezig met Turkije en met auteurs die vanwege al die ellende hier terecht zijn gekomen en graag weer auteur willen zijn. Met hen zijn we in dialoog en werken we samen, in plaats van hen in een hokje te stoppen en met oordelen te beplakken.

Alert blijven

We vinden wel dat we ook de vinger aan de pols moeten houden als het over de vrijheid van meningsuiting en censuur hier bij ons gaat, en daarover in dialoog moeten blijven, juist met degenen die andere perspectieven inbrengen dan de vertrouwde van wie monocultureel volwassen zijn geworden.

Laten we hier niet alleen alert blijven op het nog steeds niet verdwenen seksisme, laten we ook blijven luisteren naar wie racistische en uitsluitende ervaringen heeft, en vragen stellen voordat we oordelen. In de volle KVS waren trouwens ook ex-collega’s van Unia aanwezig. Hun openheid is bemoedigend, want ook Rachida Lamrabet wil niets liever dan dat Unia kan voortbestaan en kan doen wat nodig is. En: laat vooral niemand ontslagen worden of fysiek bedreigd omdat zij een uitdagend filmpje heeft gemaakt of hij zijn lezing een uitdagende titel heeft gegeven.

Joke Van Leeuwen