Noufel Bouzeboudja: “Soms moet je aan de boom schudden, anders verandert er nooit wat”

De nieuwe gast in onze PEN-flat is Noufel Bouzeboudja uit Kabylie (Algerije), een veelzijdige, creatieve man met heel wat levenservaring in zijn koffer. Niet alleen is hij auteur van romans en poëzie, vertaler en journalist, maar hij heeft ook gewerkt als radiopresentator, videomaker, en docent Engels, theater en creatief schrijven. PEN-vrijwilligster Patricia De Laet had een boeiend gesprek met hem.

Ambitie

Op zijn LinkedIn-profiel vat Noufel Bouzeboudja zijn ambitie krachtig samen: “Ik vecht voor een betere wereld, meer rechtvaardigheid, meer inclusie, meer diversiteit en empathie.” Die wens voor een betere wereld richt zich meer bepaald op het noordelijk deel van Algerije, de regio Kabylië die zich uitstrekt over zeven provincies. De Kabyliërs zijn een subgroep van de Berber-bevolking in Noord-Afrika; meer dan 9 miljoen mensen spreken het Kabylisch, een Berber- of Amazigh-taal, hoewel de taal niet officieel erkend wordt in Algerije.

Verknocht

Ook Noufel is erg verknocht aan zijn streek en zijn moedertaal, en hij koestert de taal en rijke cultuur. Maar gezien de wens voor meer zelfbestuur in zijn regio is dat niet zonder risico: “Kabylië staat erom bekend dat het naar democratie en vrije meningsuiting streeft, en ook naar meer zelfbestuur, maar dat clasht uiteraard met de Algerijnse machten. Heel wat van onze activisten zitten momenteel in de gevangenis,” vertelt hij.

Ook zijn eigen strijd voor een betere wereld botste op onbegrip en tegenkanting in Algerije: “Toen ik poëzie voorlas aan de universiteit, kreeg ik bedreigingen van islamitische studenten. Ik publiceerde ook verschillende boeken maar kreeg nooit aandacht van de pers omwille van de thema’s die ik aansneed. Ieder jaar deed ik mee aan een internationaal literair festival, maar in 2009 werd het ineens bedreigd door terroristen; militairen brachten iedereen samen in een school en beëindigden het festival. Door al deze dingen wist ik dat ik niet meer in Algerije wilde blijven.”

Gastauteur

In 2009 kon hij een visum regelen voor Spanje, en vertrok hij uit zijn land. Via het International City of Refuge Network (ICORN) kon hij vervolgens als gastauteur een paar jaar in Denemarken werken. Tijdens zijn verblijf ging hij ook voor ICORN aan de slag als coördinator en vertaler.

Noufel: “Ik heb echt genoten van Denemarken. Ik nam deel aan workshops en internationale bijeenkomsten over mensenrechten, vrijheid van denken en vrijheid van meningsuiting. Ik leerde Deens en wilde er ook blijven maar ontdekte dat ik dan eerst asiel moest aanvragen en intussen moest wachten in een asielcentrum. Dat zag ik niet zitten.” Na deze periode woonde hij in Brussel en in Frankrijk, waar hij intensief jongeren met een migrantenachtergrond begeleidde. Uiteindelijk belandde hij weer in Spanje, waar hij nu leerlingen helpt als psycho-pedagoog in een school.

Hij concludeert: “Ik heb het voorrecht gehad om in verschillende landen te wonen waar ik als trainer, docent, auteur of activist heb deelgenomen aan festivals, conferenties over mensenrechten, literatuur, theater, en journalistiek”.

Thematiek

Noufel Bouzeboudja publiceerde al verschillende romans en dichtbundels (zie onder), en hij schrijft even vlot in het Arabisch en het Kabylischals in het Frans of het Engels (er is nog niets vertaald in het Nederlands).

Waarover gaat zijn werk? “Ik heb het vooral over sociale en politieke thema’s, omdat ik zeer betrokken ben bij mijn eigen samenleving (Kabylië) en de samenleving in het algemeen. Wat ik het fijnste vind, is om het filosofische en psychologische inzicht van mijn personages uit te werken. Via hen bevraag ik de plaats van rechtvaardigheid, liefde, vrijheid en seks in het leven, en onderzoek ik hoe macht – politiek, religieus, traditie – op deze belangrijke waarden inwerkt. Eigenlijk probeer ik hetzelfde te doen in mijn poëzie”.

Zingen

Heeft hij een favoriet genre? “Ik zou zeggen poëzie, omdat je het met alle andere kunsten kunt verbinden. Je kunt er een kunstwerk van maken en ophangen, je kunt het op een podium brengen, je kunt er beelden bij maken, je kunt het zingen, … Het is erg flexibel om met andere kunsten te mixen”.

En wat is dan zijn favoriete taal om in te schrijven? “Ik hou van het Engels en het Frans, en heb romans en poëzie in beide gepubliceerd. De laatste tijd schrijf ik liever in mijn moedertaal, omdat het belangrijk is dat het Kabylisch ondersteund en verspreid wordt. Tot halverwege de vorige eeuw hadden we immers vooral een orale cultuur”.

Heeft hij ooit te maken gehad met censuur op zijn werk? “Ik heb zelf al kritische dingen geschreven over mijn land, maar omdat het in het Kabylisch was, werd het niet gelezen door het regime!”, lacht hij.

De 21^e eeuw

Waar is hij nu bezig? “Ik schrijf mijn eerste roman in het Kabylisch. Het gaat over een atheïstisch koppel in Kabylië dat allerlei moeilijke situaties moet overwinnen. Ik wil dat mensen beseffen: we zijn allemaal verschillend, accepteer dat nu gewoon! Ik wil er reacties mee uitlokken. Sommige mensen moeten aan de boom schudden, of anders verandert er nooit wat. Dit is mijn contributie aan de maatschappij. Sta open voor andere meningen. Stap in de 21^e eeuw. Ik hoop dat het een impact zal hebben!”

“Daarnaast werk ik aan een documentairefilm over de schrijver van de eerste roman in het Kabylisch, die leefde in de jaren ‘40.”

Rusteloos

Een aantal jaar geleden ging hij nog eens terug naar Algerije. Noufel: “Uiteraard is het fijn om je familie en vrienden terug te zien, maar ik voel me enorm rusteloos als ik daar ben. Ik moét erover praten. Ik zie wat er allemaal mis gaat, vrienden die in de gevangenis zitten,… Zodra ze denken dat je lid bent van het MAK – de Movement for the Independence of Kabylia – komen ze achter je aan. Ik ben zelf geen lid van een politieke partij, maar ik voel de plicht om mensen bij te staan wanneer ze geconfronteerd worden met onrecht, niet alleen in Kabylië, maar waar ook ter wereld. Dus ik zie mezelf daar niet meer wonen, hoeveel ik ook van Kabylië hou”.

Hij eindigt met een Kabylische wijsheid: “Ze zeggen bij ons: ‘Voor je op bedevaart naar Mekka gaat, zorg eerst voor je buren’. Ik denk dat als je om jezelf en je eigen omgeving geeft, je meer liefde aan anderen kunt geven. Dus als je om je eigen volk geeft, ben je beter in staat tot verbinding met andere mensen”.

Werk