Tijdens het Internationale PEN-congres in 2024 werd een resolutie over Palestina en Israël gestemd. De discussie daarover tijdens het congres verliep chaotisch. Het bestuur van PEN Vlaanderen en van PEN Nederland bleef met vragen zitten, deze vragen bespraken we tijdens dit dispuut.

Voor het PEN-dispuut volgen we de Chatham House Rule. Deze regel houdt in dat de deelnemers van het dispuut mogen delen wat er gezegd werd, zonder te vermelden wie wat precies zei. Dit zorgt ervoor dat we tijdens een dispuut vrij kunnen spreken en vrij van gedachten kunnen wisselen. 

Moet PEN apolitiek zijn?

Moeten of kunnen PEN International en de lokale PEN-centra apolitiek zijn? Bijvoorbeeld bij het opkomen voor gevangen schrijvers, een belangrijk deel van onze werking, spreken we ons automatisch uit over de geopolitieke situatie. Het opkomen voor het vrije woord kan moeilijk volledig apolitiek zijn.

Tussen verschillende centra is er een groot verschil in hoeverre ze zich politiek willen uitspreken en hoe activistisch ze willen zijn. Deze onderlinge verschillen worden scherp gesteld wanneer het over de oorlog in Gaza gaat. Opvallend is dat de oorlog in Oekraïne veel minder frictie oproept dan de oorlog in Gaza.

Ook intern bij PEN Vlaanderen en PEN Nederland zorgde de oorlog in Gaza voor meningsverschillen bij het bestuur en bij de achterban: Waar positioneren we ons? Wat moeten wij als organisatie doen? Doen we wel genoeg of het juiste?

De resolutie van PEN International bevat verschillende eisen aan Israël en de Palestijnse gewapende groepen. PEN International roept ook de internationale gemeenschap op tot het beëindigen van de bezetting van Palestina en het einde van de apartheid in Israël.  Deze zinnen kunnen op verschillende manieren geïnterpreteerd worden.

Focus op schrijvers en journalisten

De focus van PEN zijn journalisten en schrijvers en hun veiligheid en het behoud van cultuur, maar dit aspect raakt soms op de achtergrond tegenover de eis om de bezetting te eindigen. Getuigt het niet van zelfoverschatting dat PEN International zich als een soort Verenigde Naties gaat gedragen? Moeten we niet onze focus houden op de positie van schrijvers en journalisten in deze oorlog?

Een van de grondgedachten sinds de oprichting van PEN International is het voornemen om ons als organisatie boven oorlogen en conflicten te stellen en als schrijvers onderling met elkaar in gesprek blijven. Het is in dat opzicht zeker problematisch dat er geen Israëlische PEN-afdeling meer is.

Verbinding

In Oekraïne worden nu Russische boeken uit bibliotheken verwijderd en is worden Oekraïnse  schrijvers die in het Russisch schrijven gecanceled. Hoe moeten wij ons als het Westen hierin positioneren?

PEN Oekraïne ondersteunt deze anti-Russische houding en hoewel we hier, gezien de huidige situatie, begrip voor hebben, moeten de andere PEN-centra en PEN International blijven streven naar verbinding en PEN Oekraïne hierop aanspreken.

Charter

Het is de vraag of PEN vanuit ons charter case-gericht moet werken, d.w.z. zich moet richten op de schrijver, en vanuit deze positie de grotere politieke situatie aankaart die de schrijver het vrije woord ontneemt; of juist een meer ‘top-down’ aanpak moet hanteren, d.w.z. zich moet richten op de politieke situatie die schrijvers het vrije woord ontneemt, en vanuit die positie moet opkomen voor schrijvers die geraakt worden door deze situatie. Er wordt hierover binnen de beide PEN besturen (Vlaanderen en Nederland) verschillend gedacht.