Onze gedachten gaan uit naar onze collega’s van PEN Ukraine. De wereld verliest een voorvechtster van het vrije woord en medemenselijkheid.

We send our deepest condolences to our colleagues of PEN Ukraine. The world has lost a true champion of free speech and humaneness, as a result of a heinous act of barbarism.

Dit artikel verscheen online in De Standaard op 3 juli 2023, en in papieren versie op 4 juli 2023:

Oekraïense schrijfster Victoria Amelina overlijdt na aanval op Kramatorsk

 door Inge Schelstraete

De Oekraïense schrijfster Victoria Amelina is zaterdag overleden aan verwondingen die ze opliep bij een Russische raketaanval op het Ria Pizza-eethuis, een bekende ontmoetingsplek voor journalisten en hulpverleners. Sinds het begin van de oorlog onderzocht ze oorlogsmisdaden.

Na de Russische inval kon Victoria Amelina zich niet meer concentreren op fictie. Ze bracht eerst haar zoon in veiligheid. ‘Daar was hij niet mee opgezet’, vertelde ze in februari aan Marine Buisson van Le Soir. ‘Maar het was nodig, voor zijn veiligheid en voor mijn mentale gezondheid.’

‘Nochtans is de Oekraïense cultuur in essentie politiek’, wilde ze nog kwijt. ‘Maar ik moest me op een andere manier nuttig maken.’ Amelina’s werk is nog niet vertaald in het Nederlands, maar ze was een opkomende literaire ster. Ze was op haar veertiende met haar familie naar Canada verhuisd, keerde binnen het jaar terug, studeerde cum laude af in de computertechnologie en werkte als IT’er. Maar haar debuut November-syndroom, of Homo Compatiens, scoorde in 2014 zo goed dat het werd heruitgegeven bij een grotere uitgeverij.

In 2015 werd ze voltijds schrijfster. Haar tweede roman Thuis voor thuis gaat over het huis in Lviv waar de Poolse schrijver Stanislaw Lem zijn jeugd doorbracht. Meer dan een roman over schrijvers was het een stuk sociale geschiedenis. De Poolse stad Lviv, Amelina’s geboortestad, werd na de Tweede Wereldoorlog ingelijfd door de Sovjet-Unie. Het huis van Lem, die naar Krakau verhuisde, werd aan de familie van een Sovjetpiloot gegeven. Tegenwoordig ligt Lviv in Oekraïne.

Voorvechtster vrije woord

Amelina schreef ook een jeugdboek en poëzie – meer poëzie sinds het begin van de oorlog, ‘want dit tijdgebrek leent zich beter tot gebalde formuleringen dan tot plots en personages’. Ze was lid van de Oekraïense afdeling van PEN en bekend om haar acties voor de Oekraïense regisseur Oleg Sentsov, die gevangen zit in Rusland. Ze las in 2018 in het Engels vertaalde verhalen van Sentsov voor op de Frankfurter Buchmesse en hield dat jaar ook een toespraak over hem op het PEN Congress.

‘De dood van Victoria Amelina komt enorm hard aan binnen PEN Oekraïne, en uiteraard leven ook de andere afdelingen van PEN mee met dit verlies’, zegt Alicja Gescinska, voorzitter van PEN Vlaanderen. ‘Met haar dood verliest de wereld weer een beetje medemenselijkheid. Ze was een voorvechtster voor het vrije woord, zoals er niet genoeg kunnen zijn, zeker niet in oorlogstijd.’

Truth Hounds

Na de Russische inval sloot Amelina zich aan bij de organisatie Truth Hounds, die oorlogsmisdaden onderzoekt. Samen vonden ze onder meer het dagboek dat de schrijver Volodymyr Vakoelenko had begraven in zijn tuin. Vakoelenko werd in het begin van de oorlog in de stad Izjoem gearresteerd door Russische troepen en later doodgeschoten. Zijn stoffelijk overschot werd in november 2022 door DNA geïdentificeerd. Verder documenteerde ze de gebouwen die werden verwoest in Charkov en Cherson en verzamelde ze getuigenverklaringen.

Vorige dinsdag had ze een delegatie van Colombiaanse schrijvers en journalisten rondgeleid in Kramatorsk, een van de steden in het oosten die nog in Oekraïense handen is, toen ze bij de raketaanval op het restaurant Ria Pizza gewond raakte.

Volgens Rusland was de aanval gericht op Oekraïense militairen en buitenlandse huurlingen. Die waren er volgens Truth Hounds niet in de buurt. Ria Pizza was wel een bekende ontmoetingsplek voor journalisten en hulpverleners. ‘Analyse van de vernieling en getuigenverklaringen wijzen erop dat de aanval gebeurde met een Iskander-raket. Dat zijn precisiewapens, dus wisten de Russische troepen exact waar de inslag zou plaatsvinden.’ Met de dood van Amelina ligt het aantal dodelijke slachtoffers van de aanval op dertien. De schrijfster was 37.