“Ik ben lid van PEN omdat het alle schrijvers, onvrije èn vrije, de hoopvolle boodschap geeft dat er nog solidariteit is, en dat solidariteit belangrijker is dan concurrentie.”

PEN Vlaanderen richt zich niet enkel op het vrije woord in andere landen, maar houdt ook de vinger aan de pols in eigen land. Recente evoluties in het maatschappelijk debat, onder meer door de toenemende rol van sociale media, zorgen ervoor dat we waakzaam moeten blijven voor de bescherming van het vrije woord voor auteurs, journalisten en academici. In de maandelijkse rubriek ‘PEN vraagt… en bij ons’ interviewen we een Vlaamse auteur over het vrije woord in Vlaanderen.

Caro Van Thuyne debuteerde in 2018 met de verhalenbundel Wij, het schuim. In 2021 won ze de Bronzen Uil voor haar debuutroman Lijn van wee en wens. Haar meest recente boek, Bloedzang, verscheen in 2023 bij uitgeverij Koppernik. Hoe ervaart zij het vrije woord in Vlaanderen?

Zijn we in Vlaanderen als schrijvers echt vrij om te schrijven wat we willen? 

Vooralsnog wel, al werd niet zo lang geleden nog een dichter van een podium gehaald en enkele uren gevangen gezet omdat haar boodschap de organisatoren een doorn in het oog was. We moeten dus alert blijven en zullen dat na de komende verkiezingen misschien nog meer moeten zijn.

Wat is volgens jou op dit moment de grootste bedreiging voor het vrije woord?

De ruk naar rechts op politiek vlak en de harde omgangscultuur op sociale media.

Hoe beïnvloeden sociale media de vrije meningsuiting volgens jou?

Wie het hardst kan brullen houdt stand, voor wie geen haar op de borst heeft rest uiteindelijk het zwijgen of kapotgaan.

Waar liggen voor jou de grenzen van vrije meningsuiting?

Voor mij is er een verschil tussen fictie en non-fictie. In fictie moet alles mogen, vind ik (wat niet betekent dat ik dat als lezer ook allemaal moet willen lezen), in non-fictie ligt bij mij de grens bij moedwillige leugens en onwaarheden en elke vorm van geweld.

Welke verantwoordelijkheden dragen schrijvers volgens jou?

De verantwoordelijkheid die elke mens met een zelfbewustzijn heeft: een ethisch bewust individu te zijn. Maar dat is een hoop natuurlijk, een verlangen. Net zoals je dat van andere mensen niet kunt afdwingen, kun je het schrijvers ook niet opleggen. Net zoals je van uitgeverijen wel kunt hopen en verlangen dat ze zoveel mogelijk verschillende stemmen een podium geven, maar dat ook niet kunt eisen.

Bestaat er volgens jou zoiets als marktcensuur? Primeren commerciële overwegingen boven literaire kwaliteiten in de uitgeverswereld?

Natuurlijk. Uitgeverijen zijn ook maar bedrijven in een neoliberale, kapitalistische wereld. Misschien kunnen enkel kleinschalige uitgeverijen met een milde investeerder of mecenas hier nog aan ontsnappen.

Welk boek hoort volgens jou thuis in onze PEN-boekenkast waarin we boeken van gevangen schrijvers of schrijvers in ballingschap verzamelen?

Ik zou die vraag graag omdraaien: deel alsjeblieft jullie boekenkast met ons, toon ons, vertel ons over de boeken en schrijvers die niet in onze boekhandels liggen.

Welk boek zou je sturen aan de leiders van zijn of haar land?

Een boek kan alleen effect hebben als je jezelf ervoor wilt openstellen. Ik vrees dat de leiders die dit het hardst nodig hebben, het niet kunnen of willen. Liever dan een boek erover zou ik het uitgemergelde kindje dat ik gisteren in de krant zag op Netanyahu’s schoot willen leggen.

Welk advies heb je voor beginnende schrijvers?

Bouw je visie onafhankelijk op uit de boeken die je leest, niet uit de waan van de dag in het literaire wereldje, en houd je ver van de daar heersende persoonscultus en kuiperijen.

Waarom ben je lid van PEN?

Omdat hun acties vaak de enige hulp en steun zijn voor gevangen, verbannen en gecensureerde schrijvers, en omdat het alle schrijvers, onvrije èn vrije, de hoopvolle boodschap geeft dat er nog solidariteit is, en dat solidariteit belangrijker is dan concurrentie.