“Echte vrijheid impliceert een essentieel respect voor de vrijheid van ander of ‘niemand is vrij tot we allemaal vrij zijn’.”
PEN Vlaanderen richt zich niet enkel op het vrije woord in andere landen, maar houdt ook de vinger aan de pols in eigen land. Recente evoluties in het maatschappelijk debat, onder meer door de toenemende rol van sociale media, zorgen ervoor dat we waakzaam moeten blijven voor de bescherming van het vrije woord voor auteurs, journalisten en academici. In de maandelijkse rubriek ‘PEN vraagt… en bij ons’ interviewen we een Vlaamse auteur over het vrije woord in Vlaanderen.
Myriem El-Kaddouri is advocate, dichter, woordkunstenaar en spoken word artiest. In 2024 verscheen haar debuutbundel Hier ligt de waarheid in overdaad (Pelckmans). In 2023 werd Myriem West-Vlaams kampioen slam poetry en sindsdien draagt ze haar teksten voor op diverse podia in België en Nederland. In 2024 hield ze op uitnodiging van de Belgische Staat een toespraak over intersectionele gendergelijkheid voor de (informele) Raad van de Europese Unie. Ze is momenteel Letterzetter van de Stad Kortrijk. Hoe ervaart zij het vrije woord in Vlaanderen?
Zijn we in Vlaanderen als schrijvers echt vrij om te schrijven wat we willen?
In Vlaanderen wordt de indruk gewekt dat schrijvers vrij en onbevangen schrijven omdat provocerende, platvloerse of uitdagende onderwerpen niet worden geschuwd, maar echte vrijheid impliceert ook de mogelijkheid om diepere maatschappelijke kwesties aan te kaarten die niet binnen het mainstream Westers narratief vallen. Daar merk ik wel een zekere terughoudendheid, zeker als dat anderen zou confronteren met ongemakkelijke waarheden over hun rol in een onrechtvaardig mechanisme of systeem. In de Vlaamse literatuur kan en mag alles, zolang het niet té echt of confronterend is, dan verlies je lezers, luisteraars en kansen.
Censureer je jezelf in wat je schrijft?
Ik wil graag kunnen schrijven zonder na te denken over welke ogen nog in de sporen van mijn pen treden. Dat is op vandaag niet zo. Ik houd nog te veel rekening met het ingebeeld perspectief van vrienden, familie en potentiële lezers.
Durf je in interviews vrijuit spreken of leg je jezelf soms beperkingen op?
Hoewel het erop lijkt dat ik mij heel kwetsbaar opstel in wat ik vertel, houd ik mijn meest intieme en kwetsbare gevoelens voor mezelf. Dat doe ik even vaak bewust als onbewust.
Moet je als schrijver voorzichtig zijn om niemand te bruuskeren?
Ik heb de neiging om dat te doen, maar als ik er objectief op moet antwoorden, zou het antwoord “nee” zijn, zeker als je vanuit een goede intentie schrijft, zorgt een overdreven voorzichtigheid voor een begrenzing van authenticiteit en vrijheid.
Waar liggen voor jou de grenzen van vrije meningsuiting?
Zoals met alle vrijheden ligt voor mij de grens van vrije meningsuiting waar het bestaansrecht, de integriteit of de veiligheid van de ander wordt geraakt of ontkracht. Echte vrijheid impliceert een essentieel respect voor de vrijheid van ander of “niemand is vrij tot we allemaal vrij zijn”. Ik heb het uiteraard heel lastig met censuur in totalitaire regimes, maar evengoed met elke vorm van doorgeslagen vrijheid van meningsuiting als een drogreden om racistische, islamofobe, homofobe of misogyne uitspraken te verantwoorden.
Wat is volgens jou op dit moment de grootste bedreiging voor het vrije woord?
Volgens mij vormt de opkomst van extreemrechtse bewegingen en ideologieën een grote bedreiging voor het vrije woord. Deze stromingen doen vaak een beroep op vrijheid van meningsuiting om hun ideologie te ondersteunen, tegelijk gaat hun retoriek gepaard met exclusie, intimidatie en polarisatie, wat juist de vrijheid van anderen onder druk zet. Hierdoor ontstaat een klimaat waarin bepaalde stemmen steeds moeilijker gehoord kunnen of willen worden.
Heb je ooit iets uit je manuscript moeten schrappen van een uitgever/redacteur/sensitivity reader?
Ik heb gelukkig geen sensitivity readers (nodig) die mijn werk nalezen. Ook van mijn redactrice heb ik nooit iets moeten schrappen. Integendeel, ze moedigt mijn vrije pen aan.
Welke verantwoordelijkheden dragen schrijvers volgens jou?
In lijn met wat Fatima Mernissi, denker en sociologe, schreef, geloof ik dat schrijvers de verantwoordelijkheid dragen om vergeten perspectieven, gevestigde structuren en ideeën en assumpties uit te dagen door hun eigen waarheden te scheppen door middel van taal.
Welk advies heb je voor beginnende schrijvers?
Schrijven is meer dan de daad van het schrijven alleen. Schrijven is ook in de wereld staan, je openstellen voor nieuwe perspectieven, opmerkzaam en verwonderd zijn over je omgeving. Schrijven is je vervelen, gaan sporten, koken. Schrijven is lezen, luisteren, spreken.
- Welke schrijver, levend of overleden, wil je graag ontmoeten? Waarover wil je het met hem of haar hebben? Met de Palestijnse schrijver Ghassan Kanafani, die in 1972 werd vermoord door de Mossad. Ik wil het met hem hebben over Palestina.