“Je kan perfect een prikkelend relevant boek schrijven, dat maatschappelijk debat op gang brengt, zonder taaluitingen die discriminerend zijn.”

PEN Vlaanderen richt zich niet enkel op het vrije woord in andere landen, maar houdt ook de vinger aan de pols in eigen land. Recente evoluties in het maatschappelijk debat, onder meer door de toenemende rol van sociale media, zorgen ervoor dat we waakzaam moeten blijven voor de bescherming van het vrije woord voor auteurs, journalisten en academici. In de maandelijkse rubriek ‘PEN vraagt… en bij ons’ interviewen we een Vlaamse auteur over het vrije woord in Vlaanderen.

Uschi Cop is schrijver, literair curator en doctor in de taalpsychologie en woont in Brussel. Uschi schrijft fictie over rouw, feminisme, machtsrelaties in intimiteit en het creatieproces. Ze publiceerde korte verhalen en poëzie in onder andere Kluger Hans en Deus Ex Machina. Begin 2021 richtte ze Hyster-X op, een Belgisch makerscollectief voor vrouwen en non-binaire personen. In 2023 kwam haar verhalenbundel ‘Zwaktebod’ uit bij Wintertuin. Momenteel werkt ze aan haar debuutroman.Hoe ervaart zij het vrije woord in Vlaanderen?

Zijn we in Vlaanderen als schrijvers echt vrij om te schrijven wat we willen?
Vrijheid is een erg moeilijk begrip. Volgens mij is niemand echt vrij, omdat we niet in isolement bestaan en noodzakelijk rekening moeten houden met elkaar. De laatste jaren ligt er een steeds grotere nadruk op persoonlijke vrijheid ten koste van anderen. Dat is jammer.

Censureer je jezelf in wat je schrijft?
Neen, helemaal niet. Ik probeer wel precies en genuanceerd te zijn, de correcte argumenten aan te dragen en exact te weten wat het is dat ik wil zeggen voor ik mijn teksten de wereld instuur.

Durf je in interviews vrijuit spreken of leg je jezelf soms beperkingen op?
Ik denk dat het een kwestie is van genoeg tijd en aandacht te nemen om je eigen visie en meningen te ontwikkelen. Zodra je weet wie je bent en waar je voor staat, kan je volledig jezelf zijn en daarna dan ook met plezier en openheid de gevolgen of het debat aangaan.

Moet je als schrijver voorzichtig zijn om niemand te bruuskeren?
Bruuskeren is iemand beledigend bejegenen. Personages doen dit voortdurend in romans, conflict is spannend en interessant. Het wordt een probleem wanneer de auteur zijn personages gebruikt om omlaag te trappen naar groepen die minder machtig zijn dan zij/hijzelf.

Moeten de boeken die we schrijven politiek correct zijn?
Dat hangt er van af hoe je politieke correctheid definieert. Dit concept wordt vaak als een morele dreiging gezien of als een schendig voor de vrije meningsuiting, zonder echt bewijs aan te dragen. Je kan perfect een prikkelend relevant boek schrijven, dat maatschappelijk debat op gang brengt, zonder taaluitingen die discriminerend zijn.

Welk boek hoort volgens jou thuis in onze PEN-boekenkast waarin we boeken van gevangen schrijvers of schrijvers in ballingschap verzamelen?
‘In the name of reason’ van Zeenat Afzali, een boek over het geweld tegen vrouwen in Afghanistan.

Welke verantwoordelijkheden dragen schrijvers volgens jou?
Dezelfde grote verantwoordelijkheid die we als mensen allemaal dragen: in dit ene leven zoveel mogelijk los proberen komen van eigenbelang en dit uitdragen in je omgang met anderen en in je werk.

Schrijvers worden vaak beïnvloed door de woorden van anderen, ze bouwen verder op fundamenten die anderen legden. Waar ligt voor jou de grens tussen inspiratie en toe-eigening?
Die is erg vaag. Naar mijn gevoel zouden we ons iets vaker mogen wenden naar het literaire werk uit het verleden. Het expliciet benoemen van die schrijvers is wel cruciaal. Vrouwen hebben lang te weinig erkenning gehad voor hun literaire prestaties, ook in Vlaanderen. Door te kijken naar wat ons is voorgegaan, eren we ook hun werk.

Welk advies heb je voor beginnende schrijvers?
Connecteer met werelden waar je niet in thuis bent, schrijf over hoe die jouw waarheid  hebben veranderd.

Hoe lang ben je al lid van PEN en waarom?
Sinds juni 2024, toen PEN me vroeg als mentor te fungeren voor Zeenat Afzali, een Afghaanse schrijver die zich inzet voor vrouwenrechten. Als mensenrechtenorganisatie strijdt PEN tegen onrecht en voor de literatuur, dat is onontbeerlijk en ik ben trots om het ook mijn strijd te noemen.