Het onwettig inzetten van spyware tegen journalisten, het gebruik van onrechtmatige rechtszaken tegen journalisten om hun onderzoekswerk te belemmeren en de precaire situatie van veel journalisten in ballingschap, met name uit Rusland en Wit-Rusland, zijn enkele van de belangrijkste punten van bezorgdheid in het rapport “Press Freedom in Europe: Time to turn the Tide” van het Safety of Journalists Platform.

Het rapport beoordeelt de belangrijkste kwesties die de persvrijheid ondermijnen – waaronder bedreigingen en intimidaties, detentie, beperkende wetgeving, onrechtmatige rechtszaken, media capture en aanvallen op publieke media – en doet het aanbevelingen om deze aan te pakken.

In 2023 publiceerde het Safety of Journalists Platform 285 waarschuwingen over ernstige bedreigingen van of aanvallen op de persvrijheid in Europa, vergeleken met 289 waarschuwingen in 2022. Hoewel in 2023 het aantal journalisten dat werd vermoord en het straatgeweld tegen hen afnam, laten de waarschuwingen op het platform een groeiende diversiteit zien van bedreigingen, druk en beperkingen waaronder journalisten hun werk moeten doen.

Het rapport onderstreept dat de mediavrijheid en de digitale veiligheid van journalisten nog steeds worden bedreigd door het voortdurende gebruik van spywaretechnologie om journalisten en mediaspelers in de gaten te houden, en dat er nog steeds geen verantwoording wordt afgelegd voor gerapporteerde misstanden.

Het verslag wijst ook op het ongekende aantal mediaprofessionals in Europa – met name uit Rusland en Wit-Rusland – die naar het buitenland worden verbannen vanwege fysiek gevaar voor hun leven en vrijheid, gerechtelijke vervolging, bedreigingen en intimidatie, die vaak doorgaan als ze eenmaal in ballingschap zijn.

Een andere trend die in het rapport naar voren komt, is dat de vrijheid van de media werd belemmerd door onrechtmatige juridische acties, waaronder strategische rechtszaken tegen publieke participatie (SLAPPS), die door politici en actoren uit het bedrijfsleven werden aangespannen, met als doel journalisten en de media bedreigen met strafrechtelijke veroordelingen, de betaling van hoge schadevergoedingen en zware boetes.

In 2023 had de Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne nog steeds aanzienlijke gevolgen voor de mediavrijheid en de veiligheid van journalisten. Twee journalisten – Bohdan Bitik en Arman Soldin – werden gedood toen ze verslag uitbrachten in Oekraïne en verschillende andere journalisten raakten gewond. Een andere medewerker van de media, Pal Kola, werd gedood bij een aanval op het tv-station Top Channel in Albanië.

Op 31 december 2023 werden 59 journalisten en mediawerkers vastgehouden in lidstaten van de Raad van Europa – met inbegrip van de door Rusland bezette Oekraïense gebieden – en 65 in Rusland en Wit-Rusland. Rusland past opnieuw de praktijk van geïnstitutionaliseerde gijzeling toe door de Amerikaanse journalisten Evan Gershkovich en Alsu Kurmasheva te arresteren.

In 2023 werden vijf gevallen van straffeloosheid voor moord op journalisten toegevoegd aan het Platform, namelijk die van Sokratis Giolias en Giorgos Karaivaz (Griekenland), Alex Byabenin (Wit-Rusland), Milan Pantic (Servië) en Yuri Shcheckochikhin (Rusland). Tegen het einde van het jaar waren er 30 meldingen van straffeloosheid voor moord met betrekking tot 49 mediawerkers die actief zijn op het platform. De zaak van de Oekraïense journalist Viacheslav Veremii werd gesloten verklaard.

In het verslag spreken de partners hun steun uit voor de campagne van de Raad van Europa voor de veiligheid van journalisten “Journalists Matter”, die in oktober 2023 werd gelanceerd, en roepen ze de lidstaten op om hervormingen van de politie- en justitiestelsels door te voeren om volledig te voldoen aan de aanbeveling van het Comité van Ministers uit 2016 over de bescherming van journalistiek en de veiligheid van journalisten en andere media-actoren.

Het volledige rapport leest u hier.