Op 24 februari kwamen we online bij elkaar om het begin van de grootschalige Russische invasie in Oekraïne te herdenken. Het was een emotionele bijeenkomst: er werden gedichten voorgedragen en getuigenissen verteld.

PEN-lid Taissiia Nakonechna las een gedicht voor van de Oekraïense schrijfster Victoria Amelina die overleed bij een raketaanval. Ze bracht ook gedichten van Arthur Dron en Lyuba Yakymchuk.

Kinderen

Wanneer we over hoop spreken
dan hebben we het eigenlijk
over kinderen.

Ik voel me dankbaar, want de herinnering aan jou
komt nog steeds uit de diepte naar boven,
ook al is er zoveel tijd verstreken.
En op een dag zullen alle kinderen
met half toegeknepen ogen naar de zon staan turen.
En wie van ons dan nog in leven is,
zal kunnen zien dat dit alles
niet voor niets is geweest.

We praten hier maar zelden over hoop,
of over patriottisme, of
over het vaderland.
Maar als we er al over beginnen, dan gaat het steeds
over kinderen.
En weet je, telkens ik nu aan jou denk,
probeer ik me voor te stellen hoe je als klein meisje was,
en hoe je je ogen toekneep voor de zon.

Wie van ons dit uiteindelijk overleeft,
zal nog een hele tijd blijven zwijgen.
Want woorden over hoop zijn overbodig
wanneer ze hier gewoon naast je staat,
met haar korte broek vol vlekken,
terwijl ze aan de muggenbulten op haar armen krabt
en haar melktanden voor de zon ontbloot.

Artur Dron (vertaald door Roman Nesterenco)

Gelukkige VE-dag
Het luchtalarm gaat af
Begeef u alstublieft naar de schuilplaats,
Oekraïners
Alle anderen kunnen doorgaan
om te zeggen: “Nooit meer!”

Victoria Amelina (Vertaald door Taisiia Nakonechna)

onze Vader
die in de hemel zijt
in de volle maan
en in de lege zon
bescherm tegen de dood mijn ouders
wiens huis in de vuurlinie staat
ze willen het niet verlaten
zoals een doodkist
geef ons dagelijks brood
aan de hongerigen
en laat ze ophouden elkaar te eten
en vergeef ons onze verwoeste steden
hoewel we onze vijanden
niet zullen vergeven
bescherm en behoud
mijn ouders
mijn man
mijn kind en mijn thuisland

Lyuba Yakimchuk (Vertaald door Taisiia Nakonechna)

Nicole Ledegen las Oorlogskroniek voor, een gedicht dat ze schreef naar aanleiding van deze oorlog.

Oorlogskroniek

vredesoverleg is smaakloos broodbeleg
oligarchen lanterfanten. de straat vol schroot en schroeven

in schuilkelders schrijven, het enige wat ons staande houdt
met ratelende pen malen mijn verhalen, vertel me nog een keer
van toen ik fruitig was, kijkend naar het spel van wolken

alarm, daar strijdt iemand alleen in open vlakte
geef me dekking, ik vecht voor twee

Nicole Ledegen

Lieve Desmet las haar gedicht Dag beer voor.

Dag beer,

Je pluche is een schild tegen as en scherven.
Je rilt niet zoals onze kat
die tussen de brokstukken en lichaamsdelen
geen tjilpende mus meer vindt.

Jouw blik houdt stand, jij gaat niet
klappertanden zoals de luiken van mijn poppenhuis,   
sinds kort de hele stad.
Jij aast niet op trofeeën.

Jij bent nog bij me en van alle landen.
Op de glijbaan van een oorlog
klem ik je in mijn vuist, beer
als soldaten hun geweer.

Lieve Desmet

Uit: In de wind staan, uitgeverij P, 2024

PEN-lid Ingrid Van der Veken koos voor het gedicht In de volle gestrengheid van mededogen van Yehuda Amichai uit de bundel Breuk in de horizon (samengesteld door Antjie Krog).

Tel ze.
Je kunt ze tellen. Ze
zijn niet als het zand op de oever van de zee. Ze
zijn niet als de talloze sterren. Ze zijn als eenzame mensen.
Op de hoek en op straat.

Tel ze. Zie hoe ze
door verwoeste huizen heen de hemel zien.
Ga heen van de stenen en kom terug. Terug,
waarheen? Maar tel ze, want zij
slijten hun dagen in dromen
en ze lopen buiten, hun onverzorgde hoop
ligt open. Ze zullen eraan doodgaan.

Tel ze. Wees erbij, want ze hebben
al het bloed al opgebruikt en er is nog niet genoeg,
net als bij een gevaarlijke operatie, als een mens moe is
geslagen als velen want wie is rechter en wat is het vonnis
anders dan in de strikte zin van nacht
en in de volle gestrengheid van mededogen

Yehuda Amichai

Onze voorzitter Alicja Gescinska las een fragment uit Barbara Skarga’s goelagmemoires. 

Er zijn zoveel van die liederen, die barsten van het gemis, die ze uit het hoofd kennen, met een vloeiende, breed uitwaaierende melodie, waarin de hele treurnis van deze door het noodlot onder de voet gelopen mensen vervat zit. Ze zijn ontzettend muzikaal en ze zingen uitstekend. Het volstaat dat ze met z’n drieën zijn, mannen of vrouwen, en er is al een driestemmigheid die klinkt als een volledig koor, met drie verschillende harmonieën van met elkaar vervlochten stem- men. In vergelijking met ons, Polen, op wier oren een olifant heeft gestampt, is de aangeboren muzikaliteit van die mensen iets buitengewoons. Zingen is voor hen als ademen. Voor we in de barakken opgesloten worden en de lichten voor de nacht uitgaan, stromen die liederen, en in hun menselijke stemmen en taal vind ik mijn ware betekenis terug.

Uit: Barbara Skarga, Na de bevrijding (De Bezige Bij, vertaling: Steven Lepez)

Taissiia Nakonechna las ook nog een eigen gedicht voor.

in deze fase van de maan
bloedt mijn ziel gewoonlijk

de vloeistof van een vuile karmozijnrode kleur
van de Graalbeker
of
de kleur van de vlekken
op de brancards uit Avdiivka
stroomt uit een zweer
ter grootte van een oorlog

in deze fase van de maan
als iemand die bijzonder ongelovig is
zijn vingers tussen mijn ribben steekt
zal hij daar vinden
mijn amper levende hart

hij zal voelen hoe zwaar ik adem
bang dat bij te veel beweging
mijn hart zal breken

en mijn bloedloze lichaam
zal lange tijd blijven liggen
op de weg naar zichzelf
wachtend op evacuatie

ik wil gewoon wat liefde
ik wil gewoon elk hart omarmen
net zo bloedloos en uitgeput

maar
als je bang bent om te ademen, wat dan…
zelfs de vingers passen niet goed
in de wond tussen de ribben

elk hart heeft zijn eigen grenzen
het belangrijkste is niet te vroeg te breken
te wachten
zodat de zweer op zijn minst even blijft
niet te verliezen
het hart al in deze fase

ik bedek het gat in mijn borst
met een massieve ketting
ik maskeer de sporen van bloed
met roze haartonicum
ik glimlach scheef naar mezelf in de spiegel

niet vandaag, lief hart
niet deze maand
shsh…

Taisiia Nakonechna / autovertaling uit Oekraїns (uit de dichtbundel ‘Kerygma’)

We sloten af met Dichterbij van Joost Fillet.

Dichterbij

Zo zij weet
waar ze is
en wie ze was

Op het ogenblik
dat geen blik nog zag
hoe de vogels

De gaarden ontvluchten
de krommen het recht
in eigen hand namen

En bommen vielen
niet mee maar tegen
geschrokken offers

Geslacht door de macht
in ongeduldige handen
gewassen in onschuld

Vermomd in gerechtigheid

Koen Fillet