PEN-stagiaire Victoria Jensen sprak met Samuel Baker Byansi. Dit resulteerde in een boeiende getuigenis van Samuel.
Werken als journalist is in Rwanda niet alleen een professionele activiteit, maar ook een permanent risico voor je leven. Collega’s verdwijnen spoorloos. Sommigen belanden in de gevangenis. Wie het ware verhaal over de macht naar buiten brengt (de speaking-truth-to-power strategie van dissidenten tegen propaganda en andere onderdukkende verhalen), komt op een lijst te staan. Toch kan ik er onmogelijk mee stoppen, ondanks alle risico’s. Deze verhalen moéten verteld worden.
Een bar werkklimaat voor journalisten
In Rwanda is vrijheid van meningsuiting zo goed als onbestaand, en wat persvrijheid betreft is het land een van de laagst gerangschikte landen ter wereld. Door de macht te ontmaskeren via speaking-truth-to-power kan je alles verliezen. Je loopt altijd gevaar.
Echter, in de journalistiek staat niet mijn persoonlijke veiligheid centraal, maar het lot van anderen. Journalistiek moet de geschiedenis documenteren, ook wanneer dit niet leidt tot directe en aanwijsbare verandering.
Het gaat niet om jou, het gaat om anderen
Toen ik naar Europa verhuisde, verhuisden de verhalen uit Rwanda met me mee. Ook mijn onzekerheid reisde met me mee. Hoe zou ik mijn werk kunnen voortzetten in een vreemd land? Toen vond ik PEN, een organisatie die ik al mijn leven lang kende. De meeste auteurs in landen zonder vrijheid van meningsuiting kennen PEN. Dat is ook het geval in Oost-Afrika waar auteurs en journalisten afhankelijk zijn van PEN om hun stem te laten klinken.
Mentoren van onschatbare waarde
Wanneer je in een nieuwe maatschappij terechtkomt, moet je zien te weten komen hoe het allemaal werkt. Het PEN-auteurs programma heeft me hierin begeleid, en ook mijn persoonlijke motivatie nieuw leven ingeblazen. Het heeft ertoe bijgedragen dat ik nu niet het gevoel heb louter van de ene plek naar de andere te zijn verhuisd, maar dat ik me heb kunnen integreren in de auteurswereld en dat ik mijn persoonlijke werk heb kunnen verderzetten.
Als ik een idee heb, kan ik het met mijn mentoren delen en dan helpen zij me om het verder uit te werken. Ze lezen ook elk hoofdstuk na en voorzien de tekst van commentaren en suggesties om het nog beter te maken. Ook krijg ik regelmatig nieuwe inzichten. Een van mijn mentoren is geboren en getogen in Rwanda en werkt in de regio. Een andere auteur, met tientallen jaren ervaring, heeft mijn manier van schrijven veranderd.
De steun van PEN gaat echter veel verder dan de technische aspecten van het schrijven. Het gaat ook om psychologische steun en begeleiding. PEN geeft je het gevoel nog steeds bij je eigen groep te horen, ook al ben je op een nieuwe plek terechtgekomen. Het voelt ook aan alsof je altijd iemand stand-by in de buurt hebt op wie je kunt terugvallen, iemand die de uitdagingen begrijpt en je helpt.
‘Injustice anywhere is injustice everywhere’
Het onrecht van de ene plek is het onrecht van alle andere. Wat er in Rwanda gebeurt, heeft een weerslag op de rest van de wereld. Door PEN heb ik de kracht gevonden om te blijven schrijven. De verhalen moeten verteld worden, waar ik ook ben.
Samuel Baker Byansi
Interview: Victoria Jensen
Vertaling uit het Engels: Ine Pisters