De Turkse bestsellerauteur Orhan Pamuk noemt Yusuf Atılgan een van zijn helden “omdat hij erin is geslaagd authentiek te zijn, terwijl hij gebruikmaakt van westerse technieken”. Dat zullen we hieronder zien.

In haar nawoord geeft vertaalster Hanneke van der Heijden wat meer tekst en uitleg bij deze pionier van de moderne Turkse literatuur, Yusuf Atılgan (1921-1989), die slechts twee romans schreef. In beide romans, Lanterfanter (1959; 2016 in vertaling bij Jurgen Maas) en Hotel Moederland (1973), is het hoofdpersonage een alleenstaande man van rond de dertig. Beiden zijn ze op zoek naar een fundamentele verandering in hun leven en ze denken die in een vrouw te kunnen vinden.

Het verhaal van Zebercet, de eigenaar van Hotel Moederland, is eenvoudig samen te vatten. Er gebeurt niets bijzonders in zijn leven. Gasten komen en gaan in deze kleine Anatolische provincieplaats die met een treinlijn in verbinding staat met de grootstad. Op een avond komt er een mooie, mysterieuze vrouw uit de hoofdstad Ankara in het hotel overnachten. Zebercet is betoverd. Zonder veel woorden vertrekt de vrouw de volgende ochtend en Zebercets obsessie met haar vangt aan. Hij doet haar kamer onmiddellijk op slot en laat er alles onaangeroerd. Zijn frustraties, ook seksueel van aard, steken nu pas echt de kop op. De situatie escaleert en zijn “begrensde wereld van de negen hotelkamers met hun gasten, de werkster, de kat en twee handdoeken” (p.194) begint te wankelen. Hij gaat steeds vaker buiten zwerven in de stad op zoek naar, ja, naar wat eigenlijk? In het restaurant waar hij nooit komt drinkt hij raki, wat hij al jaren niet meer had gedaan. Op straat en later in de bioscoop papt hij aan met een jongetje. Hij zoekt het bedenkelijke publiek op dat gokt en ruzie maakt. Daarmee doorbreekt hij de routine die tot dan toe zijn leven stuurde. Hij bevlekt de lakens waar de vrouw heeft geslapen. Hij verwaarloost het hotel en stuurt op den duur de gasten zelfs wandelen. Hij pleegt een moord. De lethargie die het verhaal in zijn greep heeft (en die mij als lezer ook af en toe overviel) is vuil en gruwelijk. Eenzaamheid en vervreemding, dat zijn voor Van der Heijden de hoofdthema’s van Atılgan.

De auteur werd door de Turkse overheid een tijdje van de boekenlijst ‘Honderd Turkse basiswerken’ verwijderd wegens de expliciete seksuele handelingen en het grove geweld. In het midden van de 20^ste eeuw was de moderne Turkse staat, geïnspireerd door de ideeën van Kemal Atatürk, in volle ontwikkeling. Vanuit de nieuwe hoofdstad Ankara moest de achtergestelde provincie Anatolië worden gemoderniseerd. Veel romanschrijvers stapten mee in dat verhaal van nationalistische trots en paternalistische beschavingsdrang. Zo niet Atılgan, die in zijn romans “lanterfanters” opvoerde, hoofdpersonages zonder ambitie, met destructieve frustraties. De tekenen van beschaving – nieuw aangelegde parken, brede lanen, bioscopen, mooie theehuizen – zijn voor Zebercet plaatsen om op zoek te gaan naar seks, naar primitieve hanengevechten, naar confrontatie. Het hotel, waar nieuwsgierige reizigers uit de hoofdstad de provincie komen verkennen, waar de alleen reizende vrouw uit Ankara de voortschrijdende moderniteit verzinnebeeldt, is bij Atılgan een plek van traagheid, geweld en opgedroogd zaad.

Daarbij komt nog dat Atılgans verteltechnieken allesbehalve traditioneel zijn. In het eerste hoofdstuk (maar ook elders) krijgen we een interpunctieloze stream-of-consciousness, met tussen haakjes geplaatste zijsprongen in de gedachtegang. Zo is er bijvoorbeeld een passage in het boek (p.73) die sterk doet denken aan de laatste woorden uit de ‘Mollyloquy’, de erotische monoloog van Molly Bloom op het einde van James Joyces Ulysses (“oh ja”). Vervolgens krijgt de lezer een systematische en gedetailleerde beschrijving van de locaties, de personages en “de twee handdoeken in de kamer”, als waren het regieaanwijzingen. In een ander fragment desintegreert samen met het hotel ook de taal en krijg je fragmenten te lezen bestaande uit zinnen, losse woorden en flarden van gesprekken. Het is de gehakkelde expressie van de voortschrijdende waanzin van de hoteleigenaar. Sommige recensenten noemden het boek zelfs een “anti-roman”.

Hotel Moederland is een trage vertelling (die soms enerveert, dan weer doet walgen, maar ook fascineert) over de langzame ondergang van een individu dat voorbestemd was om het familiehotel verder te beheren tot het einde der dagen. Lijkt er aanvankelijk niets aan de hand – zie het gekeuvel met de sporadische gasten, de quasi onzichtbare aanwezigheid van Zeynep (de werkster die als verstoten vrouw ook fungeert als Zebercets bijslaap), de korte uitstapjes voor een of andere praktische regeling – dan ontketent de verschijning van die bijzondere vrouw uit Ankara een storm in het hoofd van Zebercet. De frustraties en verlangens die lang onderdrukt en verborgen bleven komen nu bovendrijven en zo richt Zebercen niet alleen het hotel (het Moederland!) maar ook zichzelf ten gronde.

Het boek, in het Turks Anayurt Oteli, werd in 1987 verfilmd door regisseur Ömer Kavur en is ondertussen, net als de roman, een klassieker geworden. De film is integraal te bekijken op https://www.youtube.com/watch?v=OovxROE4VNo&t=5s.

(Sven Peeters, 15 februari 2018)

Yusuf Atılgan, Hotel Moederland. Roman. Uit het Turks vertaald door Hanneke van der Heijden. Met een nawoord van de vertaler. Uitgeverij Jurgen Maas, Amsterdam, 2017, 202p. ISBN 978 94 91921 33 9 | NUR 302