“Door telkens met de kracht van verhalen maatschappelijke problemen aan te kaarten kunnen we misschien mensen tot nadenken brengen.”

PEN Vlaanderen richt zich niet enkel op het vrije woord in andere landen, maar houdt ook de vinger aan de pols in eigen land. Recente evoluties in het maatschappelijk debat, onder meer door de toenemende rol van sociale media, zorgen ervoor dat we waakzaam moeten blijven voor de bescherming van het vrije woord voor auteurs, journalisten en academici. In de maandelijkse rubriek ‘PEN vraagt… en bij ons’ interviewen we een Vlaamse auteur over het vrije woord in Vlaanderen.

Fatima Noori is een jonge Afghaans-Belgische schrijfster. Samen met haar gezin moest ze haar thuisland ontvluchten . Na een afschuwelijke reis belandde ze in België. In 2020 debuteerde ze met Het boek van Fatima. Ze trekt rond in Vlaanderen om lezingen en workshops te geven over hoe het is om vluchteling te zijn en over om te gaan met onmacht en racisme.

Zijn we in Vlaanderen als schrijvers echt vrij om te schrijven wat we willen?
Tegenover andere landen vind ik dat het in Vlaanderen meevalt, maar nog steeds moet je wel voorzichtig zijn als je buiten de lijntjes wil kleuren. Want te kritische mensen willen we in Vlaanderen ook niet.

Durf je in interviews vrijuit spreken of leg je jezelf soms beperkingen op?
Aan de ene kant ben ik altijd voorzichtig met wat ik zeg, maar aan de andere kant zeg ik altijd wat ik denk en ik probeer daarbij vooral mijn mening te onderbouwen. Ik vind dat je altijd je mening mag zeggen, zolang je respectvol bent naar de anderen toe. Het is interessant om een meningsverschil te hebben, maar de kunst is elkaar te accepteren, respectvol te reageren en een beetje water bij de wijn te durven te doen.

Moet je als schrijver voorzichtig zijn om niemand te bruuskeren?
Ik vind dat het afhangt van de situatie. Vooral de intentie waarom je iets schrijft is belangrijk. Als je gewoon een verhaal vertelt en een van je personages zegt iets dat ongepast is in het dagelijks leven, dan moet je volgens mij er niet mee bezig zijn of dat woord of die specifieke zin mensen kwetst, maar vooral met welke boodschap je hiermee wil geven.
Dus voor mij persoonlijk hangt af van situatie, context en de boodschap die je wilt meegeven.

Waar liggen voor jou de grenzen van vrije meningsuiting?
Ik vind dat een mening hebben, die uiten en kritisch zijn naar elkaar luisteren belangrijk zijn. De grens voor mij is het volgende: als een mening iemand zijn werkelijkheid wordt, vind ik dat gevaarlijk want dan luister je niet meer omdat je al een overtuiging hebt. Dan hebben mensen precies ooglapjes op en zitten ze in een tunnelvisie waardoor ze zelf niet vooruit raken en zich niet kunnen aanpassen aan de evolutie van de maatschappij. En dat zorgt op zijn beurt voor respectloosheid, die tot vrije mening benoemd wordt.
Vanaf het moment dat woorden tot haat en geweld leiden, is het voor mij geen vrije meningsuiting.

Heb je ooit dingen geschreven waarvan je spijt hebt?
Nee, eigenlijk niet want alles wat ik schrijf is wat ik denk of voel.

Welke verantwoordelijkheden dragen schrijvers volgens jou?
Schrijven is geschiedenis maken voor de lezer van de toekomst, dat is een hele grote verantwoordelijkheid. Ik vind het heel belangrijk dat je op een juiste manier een verhaal schetst zonder aanzet tot haat of geweld.

Hoe beïnvloedt sociale media de vrije meningsuiting volgens jou?
Volgens mij legt sociale media je een standpunt of mening op door bepaalde dingen zoveel te laten zien. Daardoor krijg je eigenlijk geen kans om nog zelf na te denken, te onderzoeken of om een onderbouwde mening te creëren.

Moeten de boeken die we schrijven politiek correct zijn?
Nee, ik denk het niet want als we nooit de pijnlijke werkelijkheid in beeld brengen, kunnen we ook geen vooruitgang of verbetering boeken. Door telkens met de kracht van verhalen maatschappelijke problemen aan te kaarten kunnen we misschien mensen tot nadenken brengen. Door erover te schrijven, spreken en discussiëren gaan we tot nieuwe inzichten komen.