“Schrijver (en journalisten) houden de wacht bij de wereld en ze verbeelden een betere of andere wereld waardoor we ‘onze’ wereld anders gaan bekijken en misschien gaan verbeteren.”

PEN Vlaanderen richt zich niet enkel op het vrije woord in andere landen, maar houdt ook de vinger aan de pols in eigen land. Recente evoluties in het maatschappelijk debat, onder meer door de toenemende rol van sociale media, zorgen ervoor dat we waakzaam moeten blijven voor de bescherming van het vrije woord voor auteurs, journalisten en academici. In de maandelijkse rubriek ‘PEN vraagt… en bij ons’ interviewen we een Vlaamse auteur over het vrije woord in Vlaanderen.

Karl van den Broeck is hoofdredacteur van Apache en programmator bij het departement Writers&Thinkers van BOZAR. Daarvoor werkte hij 18 jaar als journalist voor De Morgen en zes jaar voor Knack.

Zijn we in Vlaanderen als schrijvers echt vrij om te schrijven wat we willen?
We zijn vrij te schrijven wat we willen, maar of we ook ‘vrij’ zijn om gepubliceerd te krijgen wat we willen, is een andere zaak. Commerciële argumenten spelen steeds meer een rol. Elk boek apart moet zijn investering opbrengen en goed in de markt liggen. Ook voor journalisten is het moeilijkere werk, zoals onderzoeksjournalistiek, alsmaar minder evident. Daarnaast is er recent ook heel wat inhoudelijke druk, zoals Apache kon ondervinden toen uitgeverij Houtekiet (ondanks een getekend contract) weigerde een boek uit te geven dat kritisch was voor het Antwerpse stadsbestuur. 

Censureer je jezelf in wat je schrijft?
Censureren is een zwaar woord. Maar wie schrijft voor een publiek, past soms zijn formuleringen aan.

Durf je in interviews vrijuit spreken of leg je jezelf soms beperkingen op?
Ik spreek vrijuit, maar ik word zelden geïnterviewd (behalve door studenten journalistiek)

Moet je als schrijver voorzichtig zijn om niemand te bruuskeren?
Schrijvers moeten vooral doen en schrijven wat ze willen. Maar iedereen is wel verantwoordelijk voor zijn/haar woorden. Wie grofgebekt is, moet niet schrikken dat hij tegenwind krijgt. En wie oproept tot geweld, pleegt een misdrijf. De vrije meningsuiting is niet absoluut.

Moeten de boeken die we schrijven politiek correct zijn?
Uiteraard niet.

Waar liggen voor jou de grenzen van vrije meningsuiting?
Zoals gezegd: aanzetten tot haat of oproepen tot geweld kunnen niet. Anderzijds: in een roman kan alles. Personages kunnen en mogen beesten zijn.

Wat is volgens jou op dit moment de grootste bedreiging voor het vrije woord?
De commerciële druk en steeds meer de zelfcensuur.

Durf je soms iets niet op te schrijven uit angst in een bepaald hokje geplaatst te worden?
Ik ben beleefd. Maar ik schrijf wat ik wil schrijven. Schelden doe ik alleen als ik voor tv zit en naar een leeghoofdig programma zit te kijken.

Hoe beïnvloedt sociale media de vrije meningsuiting volgens jou?
Sociale media zijn de frontlinie. Soms moet je bukken. Soms mag je granaten gooien.

Bestaat er volgens jou zoiets als marktcensuur? Primeren commerciële overwegingen boven literaire kwaliteit in de uitgeverswereld?
Uiteraard. Literaire kwaliteit is al lang niet meer het belangrijkste criteria. Een prachtig boek van een onbekende schrijver over een thema dat niet actueel is, raakt nog maar moeilijk uitgegeven.

Heb je ooit dingen geschreven waarvan je spijt hebt?
Uiteraard.

Heb je ooit iets uit je manuscript moeten schrappen van een uitgever/redacteur/sensitivity reader?Neen. Ik heb wel dingen moeten schrappen die saai of langdradig zijn.

Welk boek hoort volgens jou thuis in onze PEN-boekenkast waarin we boeken van gevangen schrijvers of schrijvers in ballingschap verzamelen?
De nooit uitgegeven geschriften van Louis De Potter, de journalist die (mee) aan de basis ligt van de Belgische onafhankelijkheid.

Welke boodschap zou je willen geven aan een gevangen schrijver?
Je bent niet alleen.

Welk boek zou je sturen aan de leiders van zijn of haar land?
De hel van Dante.

Welke verantwoordelijkheden dragen schrijvers volgens jou?
Schrijver (en journalisten) houden de wacht bij de wereld en ze verbeelden een betere of andere wereld waardoor we ‘onze’ wereld anders gaan bekijken en misschien gaan verbeteren.

Schrijvers worden vaak beïnvloed door de woorden van anderen, ze bouwen verder op fundamenten die anderen legden. Waar ligt voor jou de grens tussen inspiratie en toe-eigening?
Die grens bestaat niet meer. En door AI komt hij ook nooit meer terug. Maar je hebt natuurlijk zoiets als fatsoen, schroom en billijkheid.

Welk advies heb je voor beginnende schrijvers?
Lees. Lees. Lees.

Welke schrijver, levend of overleden, wil je graag ontmoeten? Waarover wil je het met hem of haar hebben?
M. Vasalis

Hoe lang ben je al lid van PEN en waarom?
Ik ben een kersvers lid omdat organisaties als PEN het levensbloed van onze beschaving zijn.