PEN-Vlaanderen aanvaardt de Arkprijs van het Vrije Woord

Erik Vlaminck

Ashraf Fayadh is een dichter die in Saoedi-Arabië woont, dat florissante koninkrijk op het Arabische schiereiland waar ons vrolijke landje van melk en honing graag en trouw zaken mee doet. We kopen er olie en we leveren er wapengerief, want blijkbaar is dat onmisbaar goed voor alle partijen. Saoedi-Arabië was recent ook nog sparring-partner voor onze Rode Duivels in hun voorbereiding op biergekte en wereldroem. Kortom, gezien de hoogstaande normen die ons Belgenlandje zichzelf oplegt, moet Saoedi-Arabië een natie zijn waar orde en beschaving heersen.

Wellicht daarom werd Ashraf Fayadh er in 2015 ter dood veroordeeld. In Saoedi-Arabië betekent zoiets doorgaans onthoofding met het zwaard. Fayadh had deze straf verdiend omdat hij, godbetert, ‘geloofsafvallige verzen’ had geschreven.

De veroordeling van Ashraf Fayadh leidde, buiten Saoedi-Arabië, tot protestacties. PEN-Vlaanderen sloot zich daarbij aan. Blijkbaar veroorzaakte het protest toch voldoende deining want in februari 2016 werd Ashrafs doodstraf omgezet in een gevangenisstraf van acht jaar. Detail in de marge: onderdeel van de strafmaat is dat Ashraf om het half jaar vijftig zweepslagen hoort te krijgen. Zestien maal vijftig zweepslagen…

PEN-Vlaanderen vroeg zestien dichters om elk een gedicht van vijftig woorden te schrijven. Ik bezorg hier het prachtige en bijtende gedicht waarmee Peter Theunynck, mocht zulks nog nodig zijn, de relevantie van poëzie aantoont:

Een vink blijft zingen
achter tralies.

Een vink blijft zingen
met een kap op de kooi.

Een vink blijft zingen
op water en brood.

In het holst van de winter
blijft de vink zingen.

Schroei haar ogen dicht
en zingen doet de vink.

God schiep de vink
om te zingen.

Woorden als zweepslagen en taal als verweer; het zijn wapens die PEN-Vlaanderen hanteert om onrecht aan de kaak te stellen.

(Foto: PEN Vlaanderen en Amnesty International brachten gedichten voor Ashraf bij de Saoedische ambassade, 23 mei 2017)

PEN-Vlaanderen is de Vlaamse afdeling van PEN-International. Deze wereldwijde auteursvereniging ijvert voor vrije meningsuiting, vrede en internationale verstandhouding. Ze zet zich in voor vervolgde auteurs en verzet zich tegen elke vorm van censuur.

PEN-Vlaanderen steunt op de vrijwillige en belangeloze inzet van haar leden en ontwikkelt een waaier van activiteiten:

• Ingebed in het wereldwijde ICORN-netwerk (International Cities of Refuge Network) biedt de PEN-flat tijdelijk asiel en werkplek aan schrijvers die in hun thuisland vaak met de dood bedreigd worden.
• PEN-Polyfoon staat gevluchte schrijvers met raad en daad bij om hun weg te vinden in het Vlaamse Literaire landschap. Het zorgt voor proefvertalingen, podiumkansen en publicatieopstapjes.
• Het Writers in Prison Comité voert permanent acties voor bedreigde, gevangen en vermoorde schrijvers. Het is schrijnend hoe onwerkelijk groot hun aantal is.
• Recent was en is PEN-Vlaanderen ook geëngageerd in een Turkije-project, o.a. als waarnemer bij de zittingen van het zgn. Cumhuriyetproces in Istanbul waar een aantal journalisten lange gevangenisstraffen kregen omdat ze naar eer en geweten hun werk uitoefenden. Hier werd duidelijk hoe een regime een schijnproces voerde om vrije meningsuiting aan banden te leggen.

De activiteiten die PEN-Vlaanderen ontwikkelt zijn niet vanzelfsprekend. De inzet om op elke zittingsdag van het Cumhuriyetproces -tot op kerstdag toe- aanwezig te zijn is slopend, te meer omdat intimidatie en administratieve obstructie telkens weer om de hoek loeren.

Dat laatste geldt trouwens bij uitbreiding voor alle PEN-activiteiten. De recente recalcitrante visumweigering die een Palestijns auteur ontving en hem belette om enkele maanden in de PEN-flat te werken is er een voorbeeld van.

Het is voor PEN ook niet gemakkelijk om de schanddaden waarmee buitenlandse auteurs geconfronteerd worden in de Vlaamse pers vermeld te krijgen. BV-schandaaltjes, wielerverhalen en slankheidstips lijken gewilder om televisieprogramma’s en krantenpagina’s te vullen. Open vraag daarbij is of mercantiele kijk- en leescijferdwang geen sluipende vorm van censuur worden.

Als het antwoord bevestigend is, is er voor PEN ook met betrekking tot de West-Europese vrije meningsuiting veel werk aan de winkel.

Dat PEN-Vlaanderen de Arkprijs van het Vrije Woord krijgt is alleen daarom al verheugend, want de prijs geeft forum en spreekkans die bij dezen aangegrepen wordt. PEN-Vlaanderen is trots en dankbaar dat de jury van een gerenommeerde prijs haar werk honoreert. PEN-Vlaanderen is en blijft verbolgen over veel te veel stilzwijgen over veel te veel onrecht.

Het was correcter geweest indien Joke Van Leeuwen hier had gestaan om deze prijs in ontvangst te nemen. Ik ben pas aan boord als voorzitter en mijn verdienste voor PEN is dan ook gering. De voorbije vier jaar was Joke de enthousiaste, innoverende en enthousiasmerende roergangster. Mocht zij nu niet in het verre Montréal aan het werk zijn, had ik haar alsnog gevorderd om hier het podium te beklimmen. Ik dank haar, wreed gemeend, van hier tot ginder.

Ik dank vice-voorzitster Isabelle Rossaert voor veel, niet in het minst om mij te gidsen als kersvers boardmember.

Woorden van dank schieten te kort voor alle PEN-bestuursleden en vrijwilligers die de voorbije jaren vaak ondankbare taken op zich namen. Hun stille werk -zoals brieven schrijven, moed inpraten, tot en met het zorgen voor toiletpapier en vuilniszakken voor de gast die in de PEN-flat verblijft- vormt de kern en bepaalt de kracht van wat de organisatie vermag.

Ik dank open en bloot de partners die voor PEN permanent deuren openen: in de eerste plaats het Vlaams Fonds voor de Letteren, maar ook de Universiteit Antwerpen, Antwerpen Boekenstad, Boekhandel De Groene Waterman en Passa Porta.

Ik dank met diepe buiging de wijze jury van de Arkprijs.

Ik betoon het grootste respect voor de honderden collega’s die, vandaag 9 mei, schandelijk en in mensonterende omstandigheden gemuilkorfd worden om wat ze schreven.

Tot slot, nog een akkefietje. Ashraf Fayadh moet nog 3 jaar en 8 maanden in de gevangenis blijven. Hoeveel zweepslagen hij nog te verwachten heeft, weet ik niet. Wir haben es nicht gewusst.

Erik Vlaminck is schrijver. Hij is lid van de Koninklijke Academie voor Taal en Letterkunde en voorzitter van PEN-Vlaanderen.