De tijd waarin we leven is turbulent. De toekomst is angstaanjagend. Voor het eerst in mijn leven (al meer dan een halve eeuw) bekruipen me soms paniek en afgrijzen. Bovendien komt alle dreiging uit dat deel van de wereld waar ik het liefst en het vaakst vertoef, waar ik mijn rijpingsjaren heb doorgemaakt, waar ik de meest intense en inspirerende contacten heb gehad en waar ik me verdiept heb in taal en cultuur.

Het ergste wat we nu kunnen doen, is denken in zwart-wit. Dat is het domste, het gevaarlijkste, het meest contraproductieve en kortzichtige. We mogen een volk en een cultuur nooit verwarren met hun leiders. Die les heb lang geleden geleerd, toen ik voor het eerst naar de Sovjet-Unie reisde (in 1981), en later, toen ik in het woelige Polen woonde (1985-1990). Ik heb het gezien in Joegoslavië (1983, 1991), in Amerika (waar een deel van mijn schoonfamilie woont), en in Iran (waar mijn dochter heeft gestudeerd).   

We leven in een maatschappij die almaar moralistischer wordt. Dat heeft zijn goede kanten, maar ook zijn schaduwzijden. Ik houd niet van het woord cancelen. Er hoeft helemaal niets gecanceld te worden. Er moet gedebatteerd worden, er moeten dingen veranderd worden, of aangepast en in een nieuwe context geplaatst. Er moet genuanceerd nagedacht worden. Er moet geluisterd worden naar alle partijen, naar alle stemmen, niet om het met hen allemaal eens te zijn, maar om de wereld te begrijpen en om in te grijpen waar het nodig is. 

Meer dan ooit moeten we de Russische cultuur omarmen. Omdat zij de stem is van de nuance, het verzet, de subtiliteit, de vrijheid. Als we die nu cancelen, onderdrukken of smoren, dan doen we precies wat de politiek wil: onvrijheid in stand houden, ieder debat weren, grote bevolkingsgroepen negeren of uitsluiten, het subtiele debat ontkrachten… De Russische politiek wil op dit moment de o zo rijke cultuur van haar volk cancelen. Russische cultuur onderdrukken betekent: de oorlogszuchtige, destructieve politici hun zin geven. 

Johan de Boose, auteur en PEN-lid.
17 maart 2022

Foto © Robert Hlavatý – Standbeeld van negentiende eeuwse schrijver Nikolaj Gogol in Moskou. Hij schreef in het Russisch en had wortels in de Oekraïense stad Poltava.