“Het is belangrijk om alle soorten personages te kunnen neerzetten als schrijver. Ook politiek incorrecte personages horen daar dus bij.“

PEN Vlaanderen richt zich niet enkel op het vrije woord in andere landen, maar houdt ook de vinger aan de pols in eigen land. Recente evoluties in het maatschappelijk debat, onder meer door de toenemende rol van sociale media, zorgen ervoor dat we waakzaam moeten blijven voor de bescherming van het vrije woord voor auteurs, journalisten en academici. In de maandelijkse rubriek ‘PEN vraagt… en bij ons’ interviewen we een Vlaamse auteur over het vrije woord in Vlaanderen.

Ruth Lasters is dichteres en schrijfster. Vorig jaar zorgde de weigering van het Antwerpse stadsbestuur om haar gedicht Losgeld te aanvaarden als stadsgedicht voor het einde van het Antwerpse stadsdichterschap. Gelukkig maakten de Antwerpse Stadsdichters een nieuwe doorstart, gesteund door tal van organisaties. Hoe ervaart Ruth Lasters de vrije meningsuiting hier bij ons?

Durf je in interviews vrijuit spreken of leg je jezelf soms beperkingen op?  

Ik leg mezelf beperkingen op, zo praat ik bijvoorbeeld amper over privézaken zoals familiekwesties. In interviews druk ik me voorzichtiger uit dan off the record en probeer ik wat ik bedoel zo duidelijk mogelijk te nuanceren.

Moet je als schrijver voorzichtig zijn om niemand te bruuskeren? 

‘Moet’, dat hangt ervan af hoe dik je eigen huid is. Ik hou zelf nogal van gemoedsrust en probeer mensen dus niet te bruuskeren, dat is in ieder geval nooit mijn bedoeling. Wel streef ik altijd naar heldere, echte communicatie, wat in onze maatschappij waar hypocrisie en geroddel meer ingeburgerd zijn dan het confrontatiemodel, soms bruusk overkomt. 

Moeten de boeken die we schrijven politiek correct zijn? 

Het is belangrijk om alle soorten personages te kunnen neerzetten als schrijver om de lezer een weerspiegeling van de maatschappij te kunnen tonen. Ook politiek incorrecte personages horen daar dus zeker bij. Alleen een wereld met sympathiekelingen mogen neerzetten als auteur zou het einde betekenen van de literatuur die juist drijft op het menselijk conflict.

Waar liggen voor jou de grenzen van vrije meningsuiting? 

Heel ver, maar als een verbod, zoals de negationismewet, ervoor kan zorgen dat het risico daalt dat gruwelijkheden uit de geschiedenis van de mensheid zich ooit herhalen, sta ik absoluut achter deze wet, ook al zien sommigen zo’n verbod als een beperking van de vrije meningsuiting.

Wat is volgens jou op dit moment de grootste bedreiging voor het vrije woord? 

De trend van totale non-communicatie tussen de overheid en de burgers, die zich bijvoorbeeld heel duidelijk laat voelen in mijn geboortestad. Als de politiek zich boven het volk stelt en niet langer ‘in dienst’ van, wordt het gevaarlijk.

Hoe beïnvloedt sociale media de vrije meningsuiting volgens jou? 

Het probleem bij sociale media zijn natuurlijk de trollen die volledig anoniem en zonder enige consequenties voor hen, rotzooi kunnen spuien over wie en wat ze maar willen. Dat doet me wel ettelijke keren nadenken voordat ik iets op sociale media post. Gevolg: ik post er weinig op. Ook omdat ik in het algemeen geen fan ben van sociale media.

Welk boek zou je sturen aan de leiders van een dictatoriaal regime? 

Naar de leiders van dictatoriale regimes zou ik de biografie van Sophie Scholl sturen, die als prille twintiger onder de guillotine kwam in Nazi-Duitsland omdat ze weigerde te zwichten voor de kracht van het kwade. Plus De psalmen van David, De Griezels van Roald Dahl en Alleen verbeelding kan ons redden van Michael De Cock.

Schrijvers worden vaak beïnvloed door de woorden van anderen, ze bouwen verder op fundamenten die anderen legden. Waar ligt voor jou de grens tussen inspiratie en toe-eigening?  

Zolang de bezieling en het aanleunen inhoudelijk is, is het inspiratie, als het vormelijk is, wordt het gevaarlijker. Zolang je als auteur maar op zoek bent naar je eigen vorm. Hoe intenser die zoektocht hoe beter. 

Welk advies heb je voor beginnende schrijvers?

Vertrouw je pen die op haar beurt je ratio en je intuïtie volgt. Maar bovenal: schud de behaagziekte van je af. Zet je ziel en hart op één rechte lijn en zwijg niet over wat knaagt.

Hoe lang ben je al lid van PEN en waarom?  

Ik heb me redelijk recent lid gemaakt omdat PEN me heeft gesteund toen de heisa rond het gedicht Losgeld uitbrak, een kwestie waarbij het Vrije Woord in eigen stad in het gedrang kwam. Ik heb PENs tussenkomst erg geapprecieerd. Het stond al lang op mijn lijstje om me lid te maken, maar het kwam er nooit van. Door het gebeurde bracht ik het eindelijk in orde.